SAYILI "SENDİKALAR VE TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ KANUNU " İLE GETİRİLEN DEĞİŞİKLER
Prof.Dr. Fevzi ŞAHLANAN
İstanbul Üniversitesi
Hukuk Fakültesi
I. SENDİKALARA İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER
1. Sendikaların kuruluşuna ve faaliyetlerine ilişkin birçok konunun düzenlenmesi sendika tüzüklerine bırakılmıştır.
2. Sendikalar için işkolunda faaliyet esası korunmuştur. İşkollarının sayısı 28’ den 20’ ye düşürülmüştür. İşyerinde yürütülen asıl işe yardımcı işlerin asıl işin girdiği işkolundan sayılacağına ilişkin düzenleme muhafaza edilmiştir.
3. İşkolu tespit talebi, yetki uyuşmazlıklarında bekletici mesele yapılmayacaktır. Yetki süreci başlamış ise işkolu değişikliği tespiti bir sonraki toplu iş sözleşmesi dönemi için geçerli olacaktır.
4. Sendika kuruculuğu için Türk vatandaşı olma koşulu kaldırılmıştır. Ayrıca kuruculuk şartlarından sayılan ve kurucuların mahkûmiyetlerinin bulunmaması gereken suçların sayısı azaltılmıştır. Önceki mevzuatta işyeri temsilcilerinde de aranan bazı suçlardan mahkûmiyetin bulunmamasına ilişkin bu şart, yeni Kanun ile işyeri temsilcileri için kaldırılmıştır.
5. Sendikaya üye olma yaşı 16’ dan 15’ e indirilmiştir. Aynı işkolunda ve aynı zamanda birden çok sendikaya üye olunamayacağına ilişkin yasak korunmuş ancak, aynı işkolunda ve aynı zamanda farklı işverenlere ait işyerlerinde çalışan işçilere birden çok sendikaya üye olma imkanı tanınmıştır.
6. İşçi sendikasına üyelik ve üyelikten ayrılmada noter koşulu kaldırılmış ve e-Devlet kapısı üzerinden bildirim esası getirilmiştir. Sendika üyeliğinin kazanılması ve sendika üyeliğinden çekilme işlemlerinin, e-Devlet kapısı üzerinden yapılması için Bakanlığın gerekli alt yapıyı kurabilmesi amacıyla Kanunun yürürlüğe girmesinden itibaren birici yılın sonuna kadar (7 Kasım 2013), üyeliğin kazanılması ve üyeliğin sona ermesi ile ilgili işlemler yürürlükten kaldırılan 2821 sayılı Kanunun 22. Ve 25. madde hükümlerine göre notere başvurma suretiyle) devam edecektir.
7. Sendikaların aidat miktarlarını genel kurul kararıyla serbestçe belirleme hakkı verilmiş, tavan sınırı ve başka aidat alınma yasağı kaldırılmıştır. Ayrıca aidat kesmeyen ve kesmesine rağmen bir ay içinde aidatı ilgili işçi sendikasına ödemeyen işverenin "bildirim şartı aranmaksızın" aidat miktarını bankalarca işletme kredilerine uygulanan en yüksek gecikme faiziyle birlikte ödemekle yükümlü olacağı düzenlenmiştir.
8. Toplu iş sözleşmesinin tarafı işçi sendikasına üye olmayanların toplu iş sözleşmesinden dayanışma aidatı ödeyerek yararlanabilmelerine ilişkin hüküm korunmuş, ancak yürürlükten kaldırılan 2822 sayılı Yasada üyelik aidatının 2/3’ ü kadar olan dayanışma aidatı miktarının, üyelik aidatın miktarından fazla olmamak üzere sendikanın tüzüğünde serbestçe belirleneceği hususu getirilmiştir.
9. İşçi sendikası üyesinin bir yılı geçmemek üzere işsiz kalmasının üyeliğini etkilemeyeceği düzenlenmiştir.
10. İşçi kuruluşları yöneticileri için iş sözleşmelerini askıya alma ya da kıdem tazminatını alarak işyerinden ayrılma seçenekleri getirilmiştir. Yöneticinin, yöneticilik süresi içerisinde iş sözleşmesini feshetmesi halinde kıdem tazminatının fesih tarihindeki emsal ücret üzerinden hesaplanacağı hüküm altına alınmıştır.
Ayrıca iş sözleşmesi askıya alınan yöneticinin; sendikanın tüzel kişiliğinin sona ermesi, seçime girmemek, yeniden seçilmemek veya kendi isteği ile çekilmek suretiyle görevinin sona ermesi halinde ise sona erme tarihinden itibaren bir ay içinde ayrıldığı işyerinde işe başlatılmak üzere işverene başvurabileceği, işverenin bu duruma talep tarihinden itibaren bir ay içinde bu kişileri o andaki şartlarla eski işlerine veya işlerine uygun bir diğer işe başlatmak zorunda olduğu düzenlenmiştir. Bu kişilerin süresi içinde işe başlatılmamaları halinde ise iş sözleşmelerinin işverence feshedilmiş sayılacağı hususu da hüküm altına alınmıştır.
Sendikanın tüzel kişiliğinin sona ermesi, seçime girmemek, yeniden seçilmemek veya kendi isteği ile çekilmek nedenlerinin dışında yöneticilik görevi sona eren sendika yöneticilerine işe başvuruları halinde işveren tarafından kıdem tazminatının ödeneceği ve ödenecek tazminatın hesabında, işyerinde çalışmış sürelerin göz önünde bulundurulacağı belirtilerek; fesih anında emsalleri için geçerli olan ücret ve diğer haklarının esas alınacağı düzenlenmiştir. Maddede ayrıca, işçinin iş kanunlarından doğan haklarının saklı olduğu hususu da belirtilmiştir.
11. İşyeri sendika temsilcilerinin iş sözleşmelerinin haklı bir neden olmadıkça ve nedeni yazılı olarak açık ve kesin şekilde belirtilmedikçe feshedilemeyeceği düzenlenmiştir. Sendika temsilcilerinin açtığı işe iade davasında mahkemece temsilcinin işe iadesine karar verilmesi halinde, feshin geçersiz sayılarak, temsilcilik süresini aşmamak kaydıyla fesih tarihi ile kararın kesinleşme tarihi arasındaki ücret ve diğer haklarının ödeneceği düzenlenmiştir. Temsilcinin işverence işe başlatılmaması halinde ise iş ilişkisinin devam ettiği kabul edilerek ücretinin ve diğer haklarının ödenmesine devam edileceği hüküm altına alınmıştır.
12. Sendikal bir nedenle iş sözleşmesinin feshi halinde işçinin İş Kanunu’nun 18,20 ve 21. madde hükümlerine göre (30 ve daha fazla işçi çalıştırılan işyerlerinde, 6 aydan daha fazla kıdeme sahip, belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışanlar) dava açma hakkına sahip olduğu, bunun tespiti halinde ise, İş Kanunu’nun 21. maddesine göre işçinin başvurusu, işverenin işe başlatması veya başlatmaması şartına bağlı olmaksızın sendikal tazminata karar verileceği düzenlenmiştir. İşçinin işe başlatılmaması halinde, ayrıca İş Kanunu’nun 21. Maddesinin birinci fıkrasında belirtilen tazminata hükmedilmeyeceği, bu hükümlere göre dava açılmasının ayrıca sendikal tazminat talebini engellemeyeceği hüküm altına alınmıştır.
13. Denetme Kurullarının yanı sıra kuruluşların gelir ve giderlerine ilişkin mali denetimlerinin en geç iki yılda bir, yeminli mali müşavirlerce de yapılacağı hususu getirilmiştir.
14. Kuruluşların kanun gereği yapmak zorunda oldukları tüzük değişikliklerini Kanunun yayımı tarihinden itibaren bir yıl içinde yönetim kurulu kararıyla gerçekleştirecekleri, Tüzük değişikliklerinin yapılacak ilk genel kurulun onayına sunulacağına dair düzenleme getirilmiştir.
15. Kanunun uygulanmasına ilişkin düzenlemelerin kanunun yayımından itibaren bir yıl içinde yürürlüğe konulacağı, bu düzenlemelerin yürürlüğe konulacağı tarihe kadar 2821 ve 2822 sayılı Kanunlara dayanılarak çıkartılan düzenlemelerin Kanuna aykırı olmayan hükümlerinin uygulanmasına devam edileceği hüküm altına alınmıştır.
II. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ, GREV VE LOKAVTA İLİŞKİN DEĞİŞİKLİKLER
1. Çerçeve sözleşme ve grup toplu iş sözleşmesi, mevzuatta ilk kez tanımlanmıştır. Çerçeve sözleşme;
- Ekonomik ve Sosyal Konseyde temsil edilen işçi ve işveren konfederasyonlarına üye işçi ve işveren sendikaları arasında işkolu düzeyinde yapılacak,
- Sözleşmeye taraf olan işçi ve işveren sendikasının üyeleri hakkında uygulanacak,
- Taraflardan birinin çağrısı ve karşı tarafın çağrıya olumlu cevap vermesi ile en az bir en çok üç yıl için yapılacak ve
- Mesleki eğitim, iş sağlığı ve güvenliği, sorumluluk ve istihdam politikalarına ilişkin düzenlemeleri içerebilecektir.
2. İşkolu barajı, yüzde 10’ dan, yüze 3’ e düşürülmüştür. Yetkili sendikanın belirlenmesinde ve istatistiklerin düzenlenmesinde Bakanlığın kendisine gönderilen üyelik ve üyelikten çekilme bildirimleri ile Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılan işçi bildirimlerini esas alacağı düzenlenmiştir.
İşyeri yetki koşulunda, yarıdan fazla üyeye sahip olma ilkesi korunmuş ancak işletme düzeyinde yetki koşulu, yüze kırka indirilmiştir. İşletmede birden çok sendikanın yüzde 40 veya daha fazla üyesinin olması durumunda başvuru tarihi itibarıyla en çok üyeye sahip sendikanın sözleşme yapma yetkisine sahip olacağı hüküm altına alınmıştır. Ayrıca sigortalılığın başlangıcı ile sona ermesine ilişkin bildirimlerden yasal süresi içinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na yapılamayanların yetkili işçi sendikasının tespitinde dikkate alınmayacağı düzenlenmiştir.
Bu düzenleme ile ilgili olarak getirilen geçici madde 6 ile;
- Kurulu bulunduğu işkolunda en az yüzde 3 üye şartı, Ekonomik ve Sosyal Konseye üye Konfederasyonlara bağlı işçi sendikaları için Ocak 2013 istatistiğinin yayımı tarihinden 01.07.2016 tarihine kadar yüzde bir, 01.07.2018 tarihine kadar yüzde iki olarak uygulanacaktır.
- En son yayımlanan 2009 istatistiği sonrasında, 15.09.2012 tarihine kadar kurulmuş ve Ekonomik ve Sosyal Konseye üye Konfederasyonlara üye olmuş işçi sendikalarının bu Kanunun yürürlük tarihinden Ocak 2013 istatistiklerinin yayımlandığı tarihe kadar yapacakları yetki tespit talepleri, 41 inci maddenin birinci fıkrasından yer alan işyeri veya işletme çoğunluğu şartlarına göre Bakanlıkça sonuçlandırılacaktır.
- Ocak 2013 istatistiklerinin yayımlandığı tarihe kadar, Bakanlığa yapılmış olan yetki tespit başvuruları ile taraf oldukları bu Kanunun yürürlüğünden önce imzalanmış toplu iş sözleşmesi Ocak 2013 istatistiklerinin yayımı tarihinden sonra sona erecek olan sendikaların, bir sonraki toplu iş sözleşmesiyle sınırlı olarak yapacakları yetki tespit başvuruları mülga 2822 sayılı kanunun 12 inci maddesine göre Bakanlıkça yayımlanmış Temmuz 2009 istatistiklerine ve mülga 2822 sayılı Kanunda belirtilen hükümlere göre sonuçlandırılacaktır.
- Bu kanunun yürürlük tarihinden önce başlamış toplu iş sözleşmesi görüşmeleri ve toplu iş uyuşmazlıkları mülga 2822 sayılı Kanun ve bu Kanuna dayalı tüzük ve yönetmeliklere göre sonuçlandırılacaktır.
3. Toplu görüşmede ileri sürülecek tekliflerin karşı tarafa verilmesi ile çağrının yapılması arasındaki bağın ortadan kaldırılması tekliflerin çağrı yazısı ile çağrı süresi içerisinde verilebilmesine olanak sağlayan düzenleme yapılmıştır.
4. Anayasa değişikliği nedeniyle kanun dışı grevin tanımı değiştirilerek siyasi amaçlı grev, genel grev ve dayanışma grevi ile işyeri işgali, iş yavaşlatma, verimi düşürme ve diğer direnişler kanun dışı grev tanımından çıkarılmıştır.
5. Grev kararının arabulucu raporunun tebliği tarihinden itibaren 60 gün içinde alınabileceği ve bu süre içinde 6 işgünü önceden karşı tarafa bildirilecek tarihte uygulamaya konulabileceği düzenlenmiştir. Böylece 6 iş günü bekleme ve bu süreyi takip eden 6 işgünü içinde grev kararı alma ile ilgili düzenleme kaldırılmıştır.
6. Grev oylamasında grev ilanının yapıldığı tarihte işyerinde çalışan işçilerden oylamaya katılanların salt çoğunluğunun grevin yapılmaması yönünde karar vermesi halinde grev kararının uygulanmayacağı hususunda düzenleme yapılmıştır.
7. Grev ve Lokavt yasaklarının kapsamından havacılık hizmetleri, noterlik hizmetleri, aşı ve serum imal eden müesseseler, klinik sanatoryum, prevantoryum, dispanser ve eczane gibi sağlıkla ilgili işyerleri, eğitim ve öğretim kurumları, çocuk bakım yerleri ve huzurevleri çıkarılmış, buna mukabil işyerleri ve işverenler için önem teşkil eden elektrik, doğalgaz, petrol üretimi, tasfiyesi ve dağıtımı ile nafta veya doğalgazdan başlayan petrokimya işleri ile bankacılık hizmetlerinin yasak kapsamında olmaya devam edeceği düzenlenmiştir.
YANDAŞ KORUNUYOR MU
HİÇ KUŞKUSUZ YENİ YASADA ÖNEMLİ BİR TESBİT; KONFEDERASYONA ÜYE SENDİKALARA TOPLU SÖZLEŞME YAPMAK İÇİN İŞKOLU DÜZEYİNDE GEREKLİ ÜYE ORANININ YÜZDE BİRE DÜŞÜRÜLMESİDİR. KONFEDERASYON ÜYESİ OLMAYAN BAĞIMSIZ SENDİKALAR İÇİN BU ORAN YÜZDE 3 TÜR.
KONU İLE İLGİLİ GEÇİCİ MADDE DE ŞÖYLE DEMEKTEDİR. KURULU BULUNDUĞU İŞKOLUNDA EN AZ YÜZDE 3 ÜYE ŞARTI EKONOMİK VE SOSYAL KONSEYE ÜYE KONFEDERASYONLARA BAĞLI İŞÇİ SENDİKALARI İÇİN OCAK 2013 İSTATİSTİĞİNİN YAYIMI TARİHİNDEN 01/07/2016 TARİHİNE KADAR YÜZDE BİR 01/07/2018 TARİHİNE KADAR YÜZDE İKİ OLARAK UYGULANACAKTIR.
GÜÇLÜ SENDİKAYA NE OLDU
SENDİKA ÜYE OLMA YAŞI 16’DAN 15’E İNDİRİLMİŞTİR. AYNI İŞKOLUNDA VE AYNI ZAMANDA BİRDEN ÇOK SENDİKAYA ÜYE OLUNMAYACAĞI NA İLİŞKİN YASAK KORUNMUŞ ANCAK AYNI İŞKOLUNDA VE AYNI ZAMANDA FARKLI İŞYERLERİNDE FARKLI İŞVERENLERE AİT İŞYERLERİNDE ÇALIŞAN İŞÇİLERE BİRDEN ÇOK SENDİKAYA ÜYE OLMA İMKANI TANINMIŞTIR. BU UYGULAMA TÜRKİYE GENELİNDE SÖZLEŞME YAPILACAK SÖZLEŞME YETKİSİNDE SIKINTILARA VE KAOSA YOL AÇABİLECEKTİR. BİR İŞÇİNİN BİRDEN ÇOK SENDİKAYA ÜYE OLMASININ SENDİKASINI BENİMSEMESİ AÇISINDAN DA OLUMSUZLUKLARA KAPI AÇACAKTIR. GÜÇLÜ SENDİKACILIKTA AYNI İŞKOLUNDA BİRDEN FAZLA SENDİKAYA ÜYE OLMA YETKİ TESBİTİNDEOLUMSUZ GELİŞMELERE IŞIK YAKACAKTIR.
SENDİKALARIMIZ YABANCILARA DA AÇILIYOR
SENDİKA KURUCULUĞU İÇİN TÜRK VATANDAŞI OLMAK KOŞULU KALKIYOR. SENDİKA ÜYELİĞİ DIŞINDA YABANCILAR YÖNETİME KATILMA İMKANI BULUYOR. AYRICA YÖNETİM İÇİN SABIKALI YÜZ KIZATICI SUÇLARLA İLGİLİ HÜKÜM DE YUMUŞATILIYOR. BİR BAKIMA SABIKA KAPSAMININ DARALTILMASI İLE BAZI SUÇ MAHKUMLARINA SENDİKA YÖNETİCİLİĞİ VE İŞYERİ TEMSİLCİLİĞİ YOLU AÇILIYOR.
ÜYELİKTE E-DEVLET KAPISI
İŞÇİ SENDİKASINA ÜYELİK VE ÜYELİKTEN AYRILMADA NOTER ŞARTI KALKIYOR. BUNUN YERİNE e-devlet KAPISI ÜZERİNDEN BİLDİRİM ESASI GETİRİLİYOR. ANCAK DEVLET BU KONUDA HAZIRLIĞINI TAMAMLAMAMIŞ
OLDUĞUNDAN ESKİ UYGULAMA 07.KASIN.2013 TARİHİNE KADAR DEVAM EDİYOR.
ESKİYE DEVAM
SENDİKALAR İÇİN İŞKOLUNDA FAALİYET ESASI KORUNMUŞTUR. İŞKOLLARININ SAYISI 28 DEN 20 YE DÜŞÜRÜLMÜŞTÜR. İŞYERİNDE YÜRÜTÜLEN ASIL İŞE YARDIMCI İŞLERİNDE ASIL İŞİN GİRDİĞİ İŞKOLUNDAN SAYILACAĞINA İLİŞKİN MUHAFAZA EDİLMİŞTİR.
İŞYERİ YETKİ BARAJI
İŞYERİ YETKİ ŞARTINDA YARIDAN FAZLA ÜYEYE SAHİP OLMA İLKESİ KORUNMUŞ ANCAK İŞLETME DÜZEYİNDE YETKİ ŞARTI YÜZDE KIRK’A İNDİRİLMİŞTİR. İŞLETME DE BİRDEN ÇOK SENDİKANIN YÜZDE KIRK VEYA DAHA FAZLA OLMASI DURUMUN DA, BAŞVURU TARİHİ İTİBARİYLE EN ÇOK ÜYEYE SAHİP SENDİKANIN YETKİ SAHİBİ OLACAĞI HÜKME BAĞLANMIŞTIR.